Wanneer de motor van het bootje uitgaat is het even oorverdovend stil. Dan begint hij te zingen. Fier overeind staat hij achter op de boot, die hij nu handmatig met een stok voortduwt. Het gezang draagt ver, klinkt weemoedig en brengt je terug naar tijden van weleer, toen de Mesopotamian Marshes in Irak nog op volle sterkte waren en een onmisbaar deel van het regionale ecosysteem vormden. Maar wanneer Abu Haider stopt met zingen, ebt dat gevoel snel weg. Net als de moeraslanden inmiddels grotendeels verdwenen zijn.
Tussen de Tigris en de Eufraat: bakermat van de beschaving
De Mesopotamian Marshes, oftewel de moeraslanden van Irak, zijn alles waar je niet aan denkt als je aan Irak denkt. Het is als een oase te midden van de woestijn, en feitelijk is dat het ook. In het zuidoosten van Irak ligt dit bijzondere gebied, omringd door ruige, rotsachtige woestijn. Hier vind je nog de ruïnes van oude Sumerische steden als Ur (bekend van de Ziggurat of Ur) en Uruk.
De regio staat bekend als de bakermat van de beschaving, en voor wie de moeite neemt is er nog veel van deze vroegtijdige beschaving te bewonderen. Maar zoals het vaker gaat met beschavingen, hebben die te lijden onder een breed scala van ontwikkelingen, en dat is voor de Mesopotamian Marshes niet anders.
Meer lezen? Wij bezochten de Mesopotamian Marshes als onderdeel van een tiendaagse rondreis door Irak.
Het verdwijnen van de moerasarabieren
Het moerasland is het thuis van de Ma’dan, beter bekend als de zogenaamde moerasarabieren. Ze wonen veelal diep in de moeraslanden, waar ze leven van het houden van waterbuffels. Hun huizen zijn veelal slechts per boot bereikbaar. Tegenwoordig zijn meer en meer Ma’dan echter te vinden aan de oevers van de Tigris en de Eufraat, die uitmonden in de moeraslanden. De cultuur wordt meer en meer bedreigd en dreigt dan ook verloren te gaan.
De oorzaak van de teloorgang van de cultuur van de moerasarabieren is een samenloop van omstandigheden. Oorlog maakte de Mesopotamian Marshes tot een slagveld tijdens de Iran-Irak-oorlog. De moeraslanden liggen tegen de Iraanse grens aan, en ooit waren ze ook zo groot dat ze tot in Iran uitstrekten.
Na de oorlog, en met Saddam Hussein aan de macht in Irak, werden de moeraslanden hard geraakt doordat Saddam de regio bewust drooglegde als vergelding voor de Sjiitische opstand tegen zijn partij. Door de watertoevoer af te sluiten verdween een significant deel van dit essentiële ecosysteem, en zo werden de moerasarabieren verdreven.
Door deze actie droogden moeraslanden van Mesopotamië lang uit en was er nog maar een fractie van het originele gebied over. Met als gevolg dat vruchtbare landbouwgrond, vogels en vissen verdwenen. Dit herstelde gedeeltelijk na de inval van de VS in Irak. Maar de biodiversiteit, en daarmee de cultuur van de Ma’dan, kwam hier niet volledig mee terug.
Bezoek de moeraslanden van Irak
Toch is er tegenwoordig nog wel degelijk een stuk cultuur van de moerasarabieren te ervaren. Hoewel het herstel van de regio niet zo voorspoedig gaat als gehoopt, en er wederom een crisis dreigt dat als een zwaard van Damocles boven het hoofd van de moerasarabieren hangt, zijn er nog steeds delen waar de cultuur in ere wordt gehouden.
De bekendste Ma’dan is waarschijnlijk Abu Haider. Naam en faam maakte hij in de regio vanwege zijn volhardendheid in de traditionele levensstijl, en met name ook zijn gezang op de boot. Hoewel hij ook wel degelijk een woning aan de oever heeft, kun je bij hem ook het leven temidden van de moeraslanden van Irak ervaren.
Op pad met Abu Haider door de moeraslanden van Irak
We worden ontvangen in de traditionele mudhif, een huis van riet met gebogen dak, wat zo kenmerkend is voor de stijl van de Ma’dan. Uiteraard krijgen we direct mierzoete thee en lekkers voorgeschoteld en worden we voorgesteld aan zijn vrouw, tweede vrouw, vader en roedel kinderen.
We zijn al vroeg in de dag aangekomen en Irak speelt die middag een voetbalwedstrijd, dus voordat we op pad gaan worden we bij buren uitgenodigd om voor Irak te juichen (ze winnen!). We krijgen daarna nog alle tijd om even te ontspannen en spullen uit te zoeken, want voor een nachtje in de moeraslanden hebben we maar een handvol spullen nodig, de rest kunnen we achterlaten aan de oever.
Als de spullen eenmaal gepakt zijn – vooral warme kleding was belangrijk – lopen we richting de masjoef van Abu Haider. Deze traditionele boot die vroeger werd voortgeduwd met stok is gewoon voorzien van een motor, wat de trip door de moeraslanden naar de mudhif aanzienlijk zal verkorten.
Terwijl we het dorp verlaten en richting de grote leegte vertrekken, zie je in de verte aan de vlakke horizon het flikkeren van licht. De olievelden van Basra zijn immer in de buurt, en het affakkelen van gas zorgt ervoor dat er altijd een zekere gloed aan de horizon te zien is. Dat mag de prachtige vergezichten echter niet verpesten, want met de ronkende motor glijden we binnen een mum van tijd door een verlaten gebied waar enkel riet, vogels en een eenzame waterbuffel te spotten zijn. En dan, als de zon bijna onder is, stop de motor en besluit Abu Haider te gaan zingen.
Overnachten bij Abu Haider in de Mesopotamian Marshes
Bekend als de zingende moerasarabier, zingt hij traditionele liederen. Onze kennis van het Arabisch, en zijn kennis van het Engels, zijn te beperkt om een goed gesprek te voeren over de betekenis van de liederen. Maar melancholisch is het zeker, wat dat betreft is het effectbejag perfect getimed. Met dramatisch roze luchten van de zonsondergang op de achtergrond, is dit namelijk precies wat je verwacht van een tocht door de Mesopotamische moeraslanden in Irak.
Eenmaal bij zijn mudhif blijkt er één buurman te zijn die mee zal eten, en helpt het vuur aan te wakkeren en het eten te bereiden. Uiteraard eet je hier masgoef, de regionale vis die je overal in Federaal Irak kunt krijgen en echt heerlijk is. Wanneer liederen gezongen zijn bij het uitdovende vuur is het zo donker dat je geen hand voor ogen meer kunt zien. Hoewel vooraf gewaarschuwd voor ratten en muizen die over je heen zouden kruipen in de moeraslanden, lijkt het toch vooral de kou te zijn die je wakker zou kunnen houden. Mijn furwa, een traditionele lange, warme jas die als bijnaam de cold killer heeft, blijkt onmisbaar te zijn.
Hoe de leefbaarheid in de moeraslanden van Irak onder druk staat
De volgende ochtend varen we verder door de moeraslanden van Irak. Het is een genot om in het zonnetje door deze bijzondere omgeving te varen. Het is landschappelijk niet indrukwekkend mooi, maar de verstildheid van de natuur laat wel degelijk een impressie achter. Met enige regelmaat vaar je langs een traditionele woning, soms met een enorme kudde waterbuffels erbij. Regelmatig zie je prachtige, felgekleurde vogels voorbij vliegen. Op de achtergrond blijf je echter toch die olievelden in de verte zien, als een continue dreiging voor een gebied dat al zo onder druk staat.
En dat er continue dreiging is klopt, want ondanks het kleine herstel van de moeraslanden van Irak in de afgelopen jaren, staan ze meer onder druk dan ooit tevoren. Door klimaatverandering wordt de omgeving steeds heter en droger, en daardoor verdwijnt het water – en daarmee het moerasland – dus weer. Het water wat dan nog toestroomt, komt uit de Perzische Golf en is dus zout. De vissen sterven, de waterbuffels kunnen het water niet meer drinken en het leefgebied van de moerasarabieren krimpt weer in razendsnel tempo.
Dit wordt tot overmaat van ramp nog eens versterkt doordat Turkije en Syrië dammen bouwen in de mythische rivieren. Dit knijpt de toevoer van water naar de moeraslanden weer af. Een groot deel van de moerasarabieren geeft het leven in de moeraslanden op, en vertrekt naar grotere steden als Basra of Bagdad.
Een bitterzoet bezoek aan de Mesopotamian Marshes in Irak
Het maakt dat en bezoek aan de moeraslanden van Irak bitterzoet is. Het brengt een enorme tragiek met zich mee dat een gebied waar beschaving ooit begon, ook één van de eerste gebieden is die ten onder lijkt te gaan aan diezelfde beschaving. Irak staat in de top 5 van landen wereldwijd waar klimaatverandering het hardst toe zal slaan. En dat is reeds merkbaar, met onomkeerbare gevolgen voor cultuur en natuur van dien.
Het verdere verdwijnen van het water uit de regio versnelt de onleefbaarheid van de omgeving. Tegelijkertijd is het troostrijk en surrealistisch om te zien hoe mensen als Abu Haider de cultuur van de Ma’dan in stand houden, als ware het een laatste strohalm in het door hun oh zo geliefde moerasgebied waar ze zich hardnekkig aan vastklampen.
Zelf de Mesopotamian Marshes bezoeken
Het is goed mogelijk om zelf de moeraslanden van Irak te bezoeken tijdens je rondreis door Irak. Wij reisden met een gedeelde taxi voor 55.000 IQD p.p. vanuit Najaf richting Nasriyah, via de Ziggurat of Ur om uiteindelijk naar Chibayish te gaan. In Chibayish kun je een verblijf in de marshes regelen. Abu Haider is een begrip in de omgeving en ontvangt veel toeristen, dus die naam zal al zeker vallen, of kun je zelf gemakkelijk laten vallen.
Lees hier meer over de heilige stad Najaf, de stad waar we vandaan reisden naar de moeraslanden.
Let wel op: er zijn twee Abu haiders in Chibayish – een oude en een jonge, en je wil wel degelijk de oude hebben als gids! Een verblijf met overnachting, diner en ontbijt, inclusief boottocht door de marshes, kost 80.000 IQD.
