Lukiškės is de meest iconische gevangenis van Litouwen. Het complex in hartje Vilnius sloot in 2019 de laatste celdeur waarna de transformatie tot Lukiškės prison 2.0 volgde. Een groot deel van de gevangenis is onaangetast gebleven en te bezichtigen onder leiding van een gids. We wilden weleens weten waarom deze gevangenis een bezienswaardigheid in Vilnius is en verdwenen achter slot en grendel om onze ervaring te delen.
Iconische gevangenis
De brede poort met smeedijzeren hekken is omringd door rollen prikkeldraad. Aan de muur wappert de Oekraïense tweekleur. Dit ademt gevangenis. Dat verandert zodra je het middenterrein oploopt. Met comfortabele stoeltjes, rode parasols en lege olievaten als sta tafels is dit een hip terras te midden van een voormalige gevangenis. Muziek schalt uit de speakers. Dit is Lukiškės 2.0 waar je een biertje drinkt en bijkletst tegen een achtergrond waar meer dan honderd jaar gevangenen hun dagen sleten.
Rondleiding door Lukiškės
Lukiškės werd in 1904 in gebruik genomen. Destijds was het de modernste gevangenis van het land met een capaciteit voor 700 gevangenen, op een bijzondere locatie in het centrum van Vilnius. Niet alleen misdadigers, maar ook politiek gevangen kwamen in deze gevangenis terecht. Beide wereldoorlogen heeft Lukiškės overleefd. Veel gevangenen daarentegen niet.
Gids Gintautas, ‘noem me maar Gintas’, is een slungelige jongeman met een beige mutsje op. Met zijn handen in hoge steekzakken van zijn blauwe jas staat voor onze groep bestaande uit 20 personen. Meerdere keren per dag geeft hij rondleidingen door de gevangenis. Zijn bijbaan als acteur past hij op geraffineerde wijze toe. ‘Ik zal jullie in de gevangenis begeleiden en hopelijk er ook weer uit’, begint hij zijn betoog. De regels zijn streng. Nergens aan komen en foto’s zijn niet toegestaan tenzij hij duidelijk aangeeft dat het mag. Het wordt al snel duidelijk waarom.
Mensonterende omstandigheden
Een zware deur verschaft ons toegang tot de in originele staat verkerende Russisch orthodoxe kerk binnen de gevangenismuren. De kerk met fraaie glas in lood ramen moest helpen om gedetineerden op het rechte pad te krijgen. Daarnaast kreeg het in de loop van de tijd ook de functie van een illegale nachtclub. Er waren meer ruimten waarin gevangenen nog wat vertier hadden. De met houten platen beklede verhoorkamer deed ook dienst als ontmoetingsruimte voor getrouwde gevangenen. Tot zover de privileges. We lopen door naar de ruimte waar nieuwe bewoners werden ontvangen. In een smal hok van net twee vierkante meter werden zes tot acht mannen urenlang in de wacht gezet. Hun permanente cel was niet veel rooskleuriger. In vochtige hokken met nagenoeg geen daglicht woonden soms tot wel zestien gevangenen. Achter een muurtje zit een gat dat als toilet diende. Dit ‘niet gerenoveerde deel’ van Lukiškės prison is zonder meer mensonterend. Het is moeilijk te bedenken dat hier tot 2019 nog mensen opgesloten hebben gezeten.
Dansen in de bajes
De andere cellencomplexen zijn duidelijk van een andere kwaliteit. Tweepersoonscellen met een stapelbed, bureautje en een toiletpot achter een gordijn. Een cel zoals je deze zou verwachten. Van de meeste cellen staan de deuren open zodat je een kijkje binnen kunt nemen. Posters van schaars geklede vrouwen hangen nog aan de muren. Eén van de torens grenzend aan de cellen is nu ingericht als nachtclub met een bar, DJ booth en dansvloer.
Ontsnappen uit Lukiškės was onmogelijk
Gintas neemt ons via de achterdeur mee naar de cellen zonder dak waar gedetineerden mochten luchten. Meer dan staren naar de hemel of de muurschilderingen konden ze niet,
Zeker vier rijen hekken vol prikkeldraad moest ontsnappen onmogelijk maken. Tussen de hekken was een laan vrijgemaakt voor bloeddorstige waakhonden. Het hondenhok met een puntdakje staat er nog. Veel ontsnappingen hebben er in het meer dan honderd jarig bestaan dan ook niet plaatsgevonden. Voor we zelf mogen ontsnappen maakt Gintas als souvenir nog een mugshot van iedere gevangene.
Lukiškės prison 2.0
Na de sluiting in 2019 heropende de gevangenis zich twee jaar later als Lukiškės prison 2.0, een creatieve broedplaats. Meer dan 500 creatievelingen hebben hun intrek genomen in de voormalige gevangenis. Er worden concerten en events georganiseerd op deze bijzondere locatie in een ongekende atmosfeer. Ook wordt Lukiškės prison ingezet als filmlocatie. De opnames van het vierde seizoen van de Netlfix serie Stranger Things heeft de gevangenis de nodige bekendheid opgeleverd.
