“Moldova – Moldova”, zegt de grenswachter terwijl hij eerst naar zijn voeten en vervolgens naar de overkant van de brug wijst. Na op internet gelezen te hebben dat het moeilijk is om Transnistrië weer uit te komen als je aan de grens niet twee stempels hebt gekregen, zijn wij huiverig om zonder die twee stempels door te gaan. Maar de grenswachter is onverbiddelijk en herhaalt breed lachend nogmaals “Moldova i Moldova – marka njet”, om vervolgens licht directief aan te geven dat we nu toch echt zonder stempels door moeten rijden.
Dat niet iedereen het eens is met zijn stelling blijkt 200 meter verderop. Eenmaal aangekomen bij de Transnistrische kant van de grens, wachten 15 personen gekleed in warme legerkledij, kisten en bontmutsen ons op. Het ritueel waarbij de inhoud van auto en de bagage tevoorschijn wordt gehaald, herhaalt zich en na de nodige documenten ingevuld te hebben, lacht een van de officieren ons toe met een naar volle tevredenheid uitgesproken ‘auf wiedersehen’. Zijn collega – met prachtige grote politiepet duidelijk hoger in rangorde – kijkt verschrikt op en lijkt zich nu pas te realiseren dat we geen Moldaviërs zijn. In plaats van dat we door mogen rijden, mogen we al onze papieren weer inleveren en kan het grote wachten op toegang tot Transnistrië beginnen.
Transnistrië – klein Rusland in Moldavië
De regio Transnistrië ligt ten oosten van de rivier de Dnjestr, tegen de grens met Oekraïne. Het is een smal en langgerekt stukje grond dat zichzelf in 1990 heeft afgescheiden van Moldavië. In dat jaar, na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, verklaarde Moldavië zichzelf onafhankelijk. Transnistrië besloot daar niet in mee te gaan en na een korte doch hevige burgeroorlog was de Socialistische Sovjet Republiek Transnistrië geboren. Internationaal wordt de staat door geen enkel land erkend – zelfs niet door Rusland – en wanneer je voet op Transnistrische grond zet, reis je dus door een land dat eigenlijk niet bestaat. Dat is dan ook wat je leest in de meeste artikelen over dit dwergstaatje. Doordat ze nooit zijn losgekomen van de Sovjet-Unie, maar meteen zijn doorgegaan met hun eigen Sovjetrepubliek, zou een reis naar Transnistrië een uniek kijkje terug in de tijd zijn. “Back to the USSR” in haar puurste vorm.
Back to the USSR?
Het gevoel in een tijdscapsule te zijn gestapt krijg je zeker bij de noordelijke grens – ter hoogte van Rezina en Rîbnița – tussen Moldavië en Transnistrië, waar wij staan te wachten bij een grenspost die vooral lokaal en weinig door toeristen wordt gebruikt. Doordat het systeem onze achternamen niet accepteert en het bovendien niet mogelijk is om als niet-Moldaviër met een Moldavisch kenteken Transnistrië in te rijden, is het lang wachten geblazen. Veel belangrijke mannen met petten in velerlei maten laten hun licht schijnen over de situatie. Om ons vervolgens weer lang te laten wachten. Tussendoor is er één belangrijke pet die ons om onduidelijke redenen 63 Transnistrische roebel laat betalen, om ons vervolgens weer te laten wachten. Dit staaltje Russische bureaucratie past, tezamen met de imponerende Russische uniforms en sombere kantoortjes met verzakte systeemplafonnetjes, inderdaad in het USSR tijdsbeeld. Maar zodra we eenmaal de grens over zijn gelaten – zonder die twee felbegeerde stempels – realiseren we ons al snel dat deze reis terug in de tijd maar van korte duur zal zijn.
Terug naar de USSR ga je in Transnistrië zeker niet. In tegenstelling daartoe lijken we op reis door modern Rusland.
Vanaf het moment dat we ons immigratiebewijs hebben gekregen en door mogen rijden, is de meest opvallende verandering dat er eigenlijk geen verandering is. Waar de grenscontrole nog een walhalla voor Sovjetliefhebbers was, zijn iets verderop de landschappen gewoon hetzelfde als aan de Moldavische kant van de grens, is de dorpsstructuur niet heel anders en is het nog steeds moeilijk om lekkere koffie te krijgen. Pas na vele kilometers afgezakt te zijn richting de Transnistrische hoofdstad Tiraspol beginnen de verschillen toch te dagen.
Terug naar de USSR is het zeker niet. In tegenstelling daartoe lijken we op reis door modern Rusland. De wegen in Transnistrië zijn van beduidend betere kwaliteit dan die in Moldavië. Ook zijn de dorpen kleurrijker, netter en beter onderhouden, zijn er grotere winkels en oogt het geheel boven alles een stuk welvarender dan aan de andere kant van de grens. Wellicht een laatste overblijfsel van de originele Unie, waar op het moment van uiteenvallen Transnistrië bijna twee keer zo welvarend was als de rest van Moldavië en de kleine regio goed was voor ruim 40% van het BNP van de gehele Moldavische Sovjetrepubliek.
Terug in de tijd: pure beeldvorming of terecht statement?
In hoofdstad Tiraspol lijkt Rusland meer aanwezig dan op enige andere plek in het staatje. De architectuur is verre van charmant te noemen en aan stadsplanning lijkt niet per se gedaan te zijn in het verleden. Hoge, sombere flats worden afgewisseld met overdadig versierde gebouwen. Het centrum is klein en goed te bewandelen, maar de buitenwijken maken de stad een stuk groter. Het voelt hier wel degelijk alsof je in een hoofdstad bent, in tegenstelling tot wanneer je door het provinciale Chisinau in Moldavië loopt.
Dit verschil is misschien nog wel duidelijker merkbaar in het nabijgelegen plaatsje Bender, wat tegen de Moldavische grens aan ligt. Hier ligt een oud Turks fort en deze toeristische attractie is de enige attractie in heel Moldavië waar een toegangsprijs wordt gevraagd. In de buurt vind je prachtige boulevards, met brede nieuwe stoepen, strak aangelegde parkeerplaatsen en bovenal heerlijk hippe koffietentjes met lekkere taartjes en donuts erbij. Niet iets wat past bij het sobere beeld van de verloren Sovjetrepubliek.
Dat er veel wordt geschreven dat Transnistrië zo anders is dan Moldavië, is niet zo vreemd. Het is echter pure beeldvorming dat je terug in de tijd zou gaan. In plaats daarvan, reis je in Transnistrië juist vooruit in de tijd. De winkels zijn groter, luxer en langer open dan in Moldavië. De restaurants zijn modern, hebben goede websites, maken gretig gebruik van sites als Tripadvisor en zijn bovenal goed ingesteld op toeristen. Hier spreekt men je gerust aan in het Engels, terwijl dat in vrijwel geheel Moldavië zelden voorkomt.
Tiraspol maakt vooral gebruik van het feit dát het juist de hoofdstad is van een niet-erkende staat. Het is een unique selling point welke gretig wordt uitgebuit. Je kunt hier meer souvenirs kopen dan in heel Moldavië bij elkaar. Zo doen zich op internet wilde verhalen de ronde over het plastic geld waarmee betaald zou worden in Transnistrië. De Transnistrische roebel wordt elders niet erkend en heeft een vaste wisselkoers met de dollar en de Moldavische Leu. Het brief- en reguliere muntgeld is hier een geaccepteerd betaalmiddel, maar de beroemde plastic roebelmuntjes worden in de praktijk helemaal niet gebruikt. Pas wanneer wij enkele ansichtkaarten afrekenen, haalt de vrouw achter haar toonbank wat plastic muntjes tevoorschijn. Of we deze als toeristen niet willen kopen…
Transnistrië als Sovjetwalhalla
Natuurlijk is er voor de Sovjet-liefhebber voldoende te vinden in Transnistrië. Met Lenin nog immer wakend over Tiraspol moge duidelijk zijn dat het Sovjet-gedachtegoed nooit verdwenen is in het staatje. Het beperkte aantal grote bezienswaardigheden is voornamelijk gericht op de onafhankelijkheidsstrijd in 1990. Zo staat op het centrale plein, geheel in stijl, het als tank vormgegeven monument voor onafhankelijksheidsoorlog naast de eeuwige vlam die brandt voor de 1500 gevallen slachtoffers.
Transnistrië mag dan een walhalla voor avontuurlijke toeristen zijn, de keerzijde van het behouden van haar Sovjet-identiteit wordt schrijnend duidelijk wanneer je iets verder kijkt dan de tanks en Leninbeelden langs de weg.
Voor de echte Sovjetliefhebber is het registratieproces misschien nog wel de meest authentieke ervaring, hoewel dat ook zeker door zou kunnen voor een staaltje modern-Russische bureaucratie. Wie langer dan tien uur in Transnistrië verblijft, dient zich binnen 24 uur te registreren op het immigratiekantoor in Tiraspol. Ook hier zul je wederom lang in ruimtes met smakeloze systeemplafonnetjes moeten wachten, want het registratieproces omvat voornamelijk dat je gegevens handmatig worden overgenomen in meerdere enorme boeken. Uiteindelijk krijg je echter wel een blaadje waarmee je Transnistrië weer uit mag reizen; mét eindelijk die twee stempels! Is dat gelukkig toch nog goed gekomen.
Wij bezochten Transnistrië tijdens onze roadtrip door Moldavië. Lees hier meer over wat er allemaal te beleven valt in dit onbekende Europese land!
